Geconfronteerd met de ramp in Japan, "een wereldwijde collectieve stress"
LEMONDE.FR | 16.03.11 | 12:09
Na de aardbeving en de tsunami leven Japan en de wereld in angst voor een grootschalige nucleaire catastrofe. Dr. Christian Navarre, psychiater in het ziekenhuiscentrum van Rouvray in Sotteville-lès-Rouen, en auteur van Psy des catastrophes, tien jaar met de slachtoffers (Editions Imago), blikt terug op de emoties die deze uitzonderlijke gebeurtenissen teweeg hebben gebracht.
Hoe kijk je naar de reactie van het Japanse volk na de ramp?
Christian Navarra: De schok van de aardbeving en de tsunami werden relatief goed opgevangen. Ze waren hier al lang op voorbereid en vertrouwden op zelfbeschermingsreflexen en een zeer sterke solidariteit. Er zijn duidelijk traumatische sterfgevallen, maar dit waren bekende dingen.
Maar er is een bijzonderheid in Japan over de gezondheidseducatie van kinderen, die bijvoorbeeld een groot aantal oefeningen uitvoeren, met name in aardbevingssimulatoren. Ze leren hun hele leven om met deze stress om te gaan. Dit genereert met name een zeer sterk effect van sociale cohesie bij een ramp. Er is ook een eigenaardigheid van de Japanse cultuur die een rol speelt, met een zekere acceptatie van gebeurtenissen.
We hebben het gevoel dat de nucleaire dreiging vandaag de dag voor meer angst zorgt. Hoe het uit te leggen?
De dreiging van een nucleaire catastrofe is moeilijker te beheersen. Omdat het uiteraard de herinnering oproept aan pijnlijke episodes uit de geschiedenis van het land, maar ook omdat het het schrikbeeld vertegenwoordigt van een onzichtbare vijand, die niet door de mens kan worden beheerst of gecontroleerd. Momenteel is er geen sprake van collectieve paniek, maar wel van een toename van de stress, met een soort duizeligheid. Spiritualiteit en training zijn misschien niet langer voldoende omdat er sprake is van verlies van richting, een angst voor de dood die geen onmiddellijke reactie heeft. Dat gezegd hebbende, houden deze mensen vandaag de dag nog steeds collectief stand, terwijl er een catastrofe dreigt. Het is behoorlijk indrukwekkend.
De angst lijkt bijna sterker in het buitenland...
In het Westen ontkennen we vaak het risico. Wanneer er een ongeluk gebeurt, wordt deze ontkenning geschokt. Bovendien verwijst wat er vandaag gebeurt naar een soort ‘lot’ dat Japan en kernenergie verbindt: het wekt het collectieve onbewuste van de planeet.
Dan is er nog de factor 'onmiddellijkheid': het feit dat je in real time op de hoogte bent, wat ook het affect sterk vergroot. Angstig wachten is emotioneel het ergste, het is het schadelijkst. Wat er vandaag gebeurt, heeft veel meer impact op ons dan bijvoorbeeld wat er destijds in Kobe gebeurde. Deze real-time monitoring veroorzaakt een besmetting van angst in olievlek die werkt op het niveau van de planeet.
Resoneert deze angst voor de nucleaire dreiging op een bepaalde manier in Frankrijk?
In Frankrijk is er een niet-risicocultuur, een discours van nulrisico waarin ons wordt verteld "we hebben alle voorzorgsmaatregelen genomen". Het nucleaire probleem is al lang bekend, maar we zitten gevangen in een paradox omdat we niet aan onze manier van werken willen raken. Vandaag wordt deze fantasie van een wereld zonder risico geconfronteerd met het principe van de werkelijkheid. Er ontstaat een hyperemotie: we delen de zorg rond Japan, maar stellen daarnaast ons eigen systeem in vraag, ook al is hier geen ongeluk gebeurd. Het is ook een manier om met stress om te gaan.
In hoeverre kan deze emotie een langetermijneffect hebben en een koerswijziging op collectief niveau teweegbrengen, met name in landen met een hoge nucleaire dichtheid?
Het zal afhangen van de evolutie van de gebeurtenissen. Tot nu toe worden relatief weinig mensen getroffen door het kernongeval. Het valt niet uit te sluiten dat als de Japanse autoriteiten erin slagen de situatie te reguleren, het "fenomeen van Tsjernobyl" zich niet meer zal voordoen: destijds had de omvang van de ramp de zaken op het gebied van veiligheid en communicatie veranderd.
Op mondiaal niveau is er een collectieve nadruk op iets dat ergens nog niet is gebeurd. De langetermijneffecten, wat er de komende maanden, de komende jaren zal gebeuren, zullen bepalen wat we op collectief, politiek niveau besluiten. Het is nooit in tijden van crisis dat deze veranderingen plaatsvinden. Er zal vooruitgang zijn op het gebied van beveiliging, dat is zeker, maar van daaruit alles veranderen... Het zal zeker afhangen van de uiteindelijke schade.
Interview door Marion Solletty
Bron: http://www.lemonde.fr/japon/article/201 ... 92975.html
